Pierwsza kurtyna Wagnera w Theater an der Wien – precyzja i praca zespołowa w ograniczonej przestrzeni

Theater an der Wien należy do najbardziej historycznych scen Wiednia. Otwarte w 1801 roku przez Emanuela Schikanedera, przez stulecia było miejscem znaczących prapremier i centrum wiedeńskiej kultury operowej oraz teatralnej. Po kompleksowej renowacji teatr został uroczyście ponownie otwarty w październiku 2025 roku pod dyrekcją Stefana Herheima, nową inscenizacją Zemsty nietoperza.

Z okazji tego ponownego otwarcia firma TÜCHLER miała zaszczyt wykonać nową kurtynę główną – kluczowy element scenografii, który nie tylko nawiązuje do historycznej elegancji teatru, lecz także otwiera nowe możliwości techniczne.

Wyraźnie widoczne: typowe dla kurtyny Wagnera otwarcie w kształcie kociego oka, nazywane również „irysowym”.

Wyzwanie: mało miejsca, wielki pomysł

Od momentu powstania Theater an der Wien główna kurtyna była obsługiwana jako tzw. kurtyna niemiecka – otwierająca się klasycznie z dołu do góry. Dzięki temu po bokach nie są potrzebne duże kieszenie, jak ma to miejsce w przypadku kurtyn greckich lub francuskich.

W ramach nowej aranżacji dyrektor artystyczny Stefan Herheim zażyczył sobie jednak, aby nowa kurtyna mogła być również obsługiwana jako kurtyna Wagnera – czyli taka, której płachty tkaniny otwierają się po łuku, unosząc się ukośnie ku górze na boki. To wymaganie stanowiło wyjątkowe wyzwanie techniczne i projektowe, ponieważ po bokach sceny w Theater an der Wien dostępna jest przestrzeń zaledwie około 30 centymetrów.

Rozwiązanie powstało w ścisłej współpracy pomiędzy firmą TÜCHLER, dyrektorem teatru oraz zespołem technicznym sceny – bezpośrednio na miejscu. Krok po kroku opracowano optymalny przebieg liny napędowej – nie teoretycznie przy biurku, lecz poprzez praktyczne próby w przestrzeni scenicznej. Widoczny ruch kurtyny był wielokrotnie analizowany, pierścienie mocujące przesuwano i korygowano ich pozycje, aż uzyskano pełną harmonię między estetyką, techniką a funkcjonalnością sceniczną.

Dodatkowym utrudnieniem były specyficzne warunki architektoniczne teatru: konieczność zachowania widoczności wyświetlacza napisów (overtitles), skrajnie ograniczone miejsce przy portalach scenicznych oraz brak istniejących rolek linowych w portalu. Ich ostateczne położenie wynikało bezpośrednio z opracowanej krzywej naciągu liny.

W ten sposób powstał system, który po raz pierwszy umożliwia Theater an der Wien obsługę głównej kurtyny zarówno jako klasycznej kurtyny niemieckiej, jak i pełnowartościowej kurtyny Wagnera – mimo wyjątkowo ograniczonej przestrzeni technicznej.

Realizacja techniczna: pierwszy mechanizm kurtyny Wagnera w Theater an der Wien

Sednem projektu było opracowanie głównej kurtyny, która mogłaby działać nie tylko jako klasyczna kurtyna niemiecka – otwierająca się z dołu do góry – lecz po raz pierwszy w historii teatru również jako kurtyna Wagnera.
W tym trybie tkaniny otwierają się po łuku, unosząc się ku górze i na boki – ruch ten zazwyczaj wymaga dużej przestrzeni bocznej. W Theater an der Wien dostępne są jednak zaledwie około 30 centymetrów po każdej stronie sceny.

W ścisłej współpracy z dyrektorem Stefanem Herheimem oraz działem technicznym teatru firma TÜCHLER opracowała na miejscu funkcjonalny układ lin prowadzących. Krzywa naciągu powstała w toku licznych praktycznych prób – poprzez ustawianie, przestawianie i ponowne dostosowywanie pierścieni, aż uzyskano płynny, estetyczny i technicznie niezawodny ruch.
Uwzględniono przy tym specyficzne warunki przestrzenne budynku: konieczność zachowania widoczności wyświetlacza napisów (overtitles), bardzo ograniczoną przestrzeń przy bokach sceny oraz brak istniejących rolek linowych w portalu. Ich ostateczne rozmieszczenie wynikało z opracowanej w teatrze krzywej prowadzenia lin.

W efekcie powstała pierwsza w historii teatru kurtyna Wagnera. Pomimo minimalnej ilości miejsca po bokach sceny prezentuje się ona imponująco, a dzięki prostemu przepięciu systemu może być również używana jako kurtyna niemiecka.

Główna kurtyna

Gotowa kurtyna ma około 8,5 metra wysokości i 14 metrów szerokości. Nad nią umieszczono dwie portiery, ozdobione złotymi frędzlami o wysokości 60 cm, pomiędzy którymi zastosowano ciemny materiał podkładowy, nadający głębi i optycznego rozdziału.
Na potrzeby pracy w systemie Wagnera wykonano dodatkową tkaninę przedłużającą o wysokości ponad 10 metrów, co daje łączną wysokość mechanizmu około 18,5 metra.
Fałdowanie zostało zaprojektowane z ponad 100% naddatkiem, aby mimo ograniczonej przestrzeni bocznej uzyskać równomierny, pełny i elegancki wygląd kurtyny.

Kurtyna została wykonana z Poliester FR-Samt – scenicznego aksamitu z trudnopalnego włókna poliestrowego o gramaturze 600 g/m², certyfikowanego zgodnie z normą EN 13773 Klasa C1.